İnsanları Tanıma, Karakter Analizi – Kıyafetnâme

Kıyafetname Nedir?

İnsanın dış görünümünden karakterini tanımayı konu edinen eserlerin genel adına Kıyafetnâme denir.(1)

Kelime Türkçe ve Farsça’ da kılık, elbise, görünüş anlamlarını da taşır. Kıyafetname’ de insanların görünen fiziksel özelliklerinden bilinmeyen iç dünyalarını tanımak amaç edinmiştir.

Eskiden hayvanların veya insanların ayak izlerinden genç mi? yaşlı mı? erkek mi? kadın mı? gibi özelliklerini tahmin edebiliyorlarmış. Ayrıca günlük hayatımızda bile “Avuç içinde ben olan cömert olur” gibi bazı cümlelerden karakter analizi yapıyoruz.

İşte bu durumlar edebiyatda Kıyafetnâme, bilimde ise Fizyonomi isimleriyle yer bulmuştur.

Kıyafetnâmenin Bölümleri

1. Şer’i Firaset: Nefsin ıslahı ile ulaşılan ruh gücüdür. Bu güce peygamberler, veliler ve nefsini olgunlaştırarak eşyanın arka planına ulaşmayı başarmış kişiler sahip bulunmaktadır.
2. Hükmi Firaset: Çalışma ile elde edilecek bir bilim koludur. Bazı alt bölümleri vardır.
   • Kıyafet-i Beşere (İnsan Kıyafeti İlmi): Dış görünüşten ahlakı anlamaya çalışır.
   • El ve Ayak İlmi: İnsanın elinde ve ayağındaki çizgilerle kişinin durumunu ortaya koyar..
   • Titreme / Seyirme İlmi: Vücudun herhangi bir yerinki seyirmelerden çıkarılan sonuçları bildirir.
3. İyâfe ilmi: Kuşların uçuşundan mana çıkarma ilmidir.
4. Riyâfe İlmi: Yeraltındaki suları arayıp bulma ilmidir.
5. Astroloji İlmi: Yıldızların durumundan insanın ruhi durumunu bulma ilmidir.
6. Remel İlmi: Özellikle kum üzerinde gelecekten haber vermeye yönelik oluşturulan bir ilim sahasıdır.

Kıyafetnameden İnsan Tanıma Örnekleri

Aşağıda Kıyafetnamelerde geçen yorumları bulabilirsiniz. Daha fazla bilgi için Kaynak 1, Kaynak 2.

1. Kafa

Yassı kafası olanlar için olumsuz bahsedilirken küçük kafalılar için güzel bir mizacı olduğu belirtilir.

2. Ağız

Geniş ağız cesarete işaret eder. Ağzı dar olan güzeldir. Eğri ağızkötü olur.

3. Ben

Yüzde bulunan ben vefâlı olma şeklinde değerlendirilirken göz kapağındaki ben hasetçi ve hileci olma durumuna işaret eder.

4. Alın

Çok geniş alınlılar kavgacılıkla ve huyu kötü olmayla ilişkilendirilmiştir. Dar alın bilmezlikle, vahşetle, ahmak ve bencillikle bağlantılı olarak ele alınmıştır.

5. Boyun

Boynun kısa olması olumsuz bir duruma işaret eder.

6. Dudak

Dudakların kalın olması kızgın vs. gibi istenmeyen nitelikleri içeren bir durum olarak kabul edilirken, ince ve kızıl dudaklara sahip olmak anlayış sahibi gibi iyi karakter özelliklerine yorulmuştur.

7. Kulak

Büyük kulağa sahip olanların sert, kaba olmakla birlikte uzun yaşadığına, küçük kulağa sahip olmanın ihtiyaç sahibi, yoksul olmakla, orta büyüklükteki kulağın arzu edilen kulak biçimi olduğu vurgulanmıştır

8. Göz

Çukur göz hileci ve kibirli, Kara göz zekâlı, mavi göz edepsiz ve kötü huylu, kırmızı göz cesâretli, çakır göz bahadır, turna göz cesaretsiz, yumru göz kıskanç ve hain, kıpık göz hileci, şaşı göz inatçı ve zorba, küçük göz hafif ve ihmalkâr olarak nitelendirilmektedir

9. Diş

Dişlerin iri ve düzensiz olması karakter açısından olumsuz özelliklerle ilişkilendirilirken, mu’tedil(orta) olması olumlu özelliklere işaret kabul edilmiştir.

10. Çene

Çenenin küçük ve büyük olması olumsuz bir özellik olarak kabul edilirken mu’tedil (orta) olması olumlu bir nitelik sayılmıştır.

11. Burun

Burnun ince olması, aklın hafifliğine, yassı olması kişinin şehvet düşkünlüğüne, burun deliklerinin geniş olması hasetçiliğe işaret olarak kabul edilirken mu’tedil (orta) olması olumlu bir özellik olarak nitelendirilmiştir.

12. El

Eğer el küçükse güzellikte eşsiz olur.

13. Tırnak

Tırnağın beyaz olması bereket işaretidir.

14. Ayak

Ayak büyükse sahibi çok hayalıdır.

17. Boy

Uzun ve orta boya sahip olmak sade mizac,akıllı güzel huylu vs. gibi olumlu özelliklere işaret olarak kabul edilirken kısa boylu olmanın çoğu kıyafetnâmede olduğu gibi fitne ve aldatmaya işaret ettiği kabul görmüştür.

16. Gülmek

Yüzü güleç sözü tatlı olan insan azizdir sevilir.

Kaynaklar

1. MİNE MENGİ, “KIYAFETNÂME”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/kiyafetname (11.09.2019).
2. Çakır, Müjgan, (2007), “Kıyâfet-Nâme”ler Hakkında Bir Bibliyografya Denemesi.” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, cilt 5, sayı 9, s. 333-350.
3. https://www.sanatduvari.com/kiyafetname/
4. Elbir, Bilal (2017). “Yazarı Bilinmeyen Bir Kıyâfet-nâme Üzerine”, Dîvân Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S.19, s.s. 37-58.